Kunst. Wat is het.
Sinds je erop kunt bezuinigen zal het wel iets met geld te maken hebben. Tegen een journalist die er mij eens naar vroeg antwoorde ik dat als er iemand is die kan zeggen of iets kunst is dat dan de maker zelf is, de kunstenaar dus. Ik geloof niet dat je daar wat aan hebt. Ik word er in ieder geval niet anders van (en ook niet rijk, noch arm). De benaming kunst heeft in het openbare leven – lees: de krant, het boek, de tv, de radio, het gesprek – alleen zin als het iets is dat anderen kunnen waarnemen en beoordelen. Het is mooi of lelijk of het is niets. Het is in ieder geval niet goedkoop, maar ook niet duur. Maar als het meezit komt het kunstwerk terecht in een museum of in de galerie, kunsthandel en dan gaat het opeens over geld.
Nou ja. Zonder inkomsten geen uitgaven. Dus….
Van Gogh. Vincent.
Al weer een tijdje geleden was ik eens met mijn vrouw op museumbezoek in Amsterdam. Het was in 2013. Of in 2014 – kan ook, dat weet ik niet meer, maar dat doet er niet toe, het doet niets af aan het verhaal.
In de Hermitage, dat prachtige gerestaureerde voormalige armentehuis aan de Amstel, bezochten we de Impressionisten-tentoonstelling. We bekeken een hoeveelheid speciaal ingevlogen schilderijen uit de moedercollectie van de Hermitage in Sint Petersburg. Mooi werk. In de Hermitage in Amsterdam was toen een deel van de collectie van Vincent van Gogh ondergebracht. Dit vanwege de verbouwing van het Van Gogh Museum dat om die reden tijdelijk gesloten was. Inmiddels is het weer open overigens.
Even tussendoor: op dit moment is er de expositie Van Gogh-Munch (Vincent & Edvard. Twee bizondere levens). Sinds de musea geacht worden hun eigen broek op te houden is het zaak dat er zoveel mogelijk betalende bezoekers komen. Ook musea ontkomen niet aan de ziekte van deze tijd: het marktmechanisme. Vandaar de tsunami aan promotiemiddelen die worden ingezet door de organisatie om maar voldoende betalende bezoekers langs de kassa’s te leiden zodat ze uit de kosten komen. Iedereen moet er heen. Ik ben een groot Munch-liefhebber maar ik ga niet. Dat is geen uiting van protest maar een kwestie van zelf bescherming: ik ga naar een museum om kunstwerken te kunnen bekijken, niet om in een zogenaamd tijdslot in een meute door de zalen te worden gedreven. Jammer (in een van de volgende blogs kom ik hier op terug).
Na het bezoek aan de Hermitage zijn we per tram naar het museumplein gereisd om aldaar het net geopende vernieuwde Stedelijk Museum – de Badkuip – met een bezoek te vereren. Mooi geworden. In onze wandeling passeerden we een Bruna achtige kiosk op het Museumplein. Hiervoor was een meterslange rij toeristen te zien, die prijzige toegangskaarten aanschaften voor de Van Gogh tentoonstelling, die dus niet om de hoek maar in de Hermitage was, een flink eind verderop. Als makke schapen werden ze door de touroperator bijeen gedreven. Na de inname van de kaartjes ging het in een lange rij via een speciaal voor de gelegenheid uitgezette wandelroute met rode lintjes naar het gebouw aan de Amstel. Aldaar was ter ere van al dit bezoek een extra winkel ingericht met Vincent van Gogh – produkten. Behalve boeken en kaarten vooral veel servetten, mokken, kalenders, opschrijfboekjes, pennen, potloden, gummetjes, agenda’s, sjaaltjes, lepeltjes, stropdassen, postertjes in lijstjes, onderzetters, theepotten, ondergoed, glaswerk, kussenslopen, wandelstokken, paraplu’s, spiegeltjes en kraaltjes.
Hoeveel gekker moet het nog worden?
Wat is een kunstenaar. Volgens de mores (dikke van dale, wikipedia enz) is een kunstenaar iemand die kunstwerken maakt en daar geld mee verdient. Het is een beroep. Misschien een roeping, misschien een hobby, maar in een aantal gevallen is het een beroep. Als je ervan wilt leven moet je wel af en toe wat verkopen anders houdt het op, dan wordt het een hobby. Iets erbij. In nederland kan nog geen 10% van de kunstenaars “ervan leven”.
Was Vincent van Gogh kunstenaar?
Zeker. Maar hij verkocht nooit wat. In ieder geval niet tijdens zijn leven. Daarna des te meer. Dat was vooral dankzij zijn nazaten en vervolgens de markt. Vincent van Gogh was bij leven geen verkopende kunstenaar, simpelweg omdat hij nooit een schilderij of tekening wist te verkopen. Niemand wou ze kopen. Terwijl er in die tijd ook al flink wat omzet in de kunsthandel werd gemaakt, vraag het Jozef Israels of John Wiliam Waterhouse maar eens. Zijn broer Theo hield hem de hand boven het hoofd. Want een bijbaantje zat er niet in.
Vincent van Gogh was een doorgeslagen aan ADHD lijdende psychopaat, die zichzelf van het leven beroofde en zelden gelukkig was met zijn leven. Een man die zou en moest succesvol kunstenaar worden. Uiteindelijk is het gelukt. In 10 jaar tijd produceerde hij meer werk dan Edvard Munch gedurende zijn hele leven (80 jaar). En hij schreef alles op. Daarom weten we ook zoveel van hem. En de rest bedenken we erbij.
Vincent wilde eerst graag dominee worden. Hij heeft eens in Engeland het kerkvolk de stuipen op het lijf gejaagd toen hij als inval-dominee vanaf de kansel God en vaderland beledigde. Zijn vader schaamde zich de ogen uit zijn kop. Eenmaal afgeserveerd heeft hij een poosje in een galerie gewerkt, eerst in Den Haag daarna in Antwerpen. Toen dat ook geen succes werd deed hij vervolgens zijn uiterste best als kunstschilder aan de bak te komen. Zijn passie voor de kunst was groot, te groot. Uit compassie en omdat je dat van je familie mag verwachten werd hij onderhouden door zijn broer Theo. Bij leven en welzijn heeft hij echter geen tekening of schilderij weten te verkopen. Ondertussen maakte hij wel veel ruzie met vakgenoten en famiie. Vandaag de dag kun je het wel schudden met zo’n houding. Je wordt met de beste wil van de wereld geen gerespecteerd kunstenaar.
Maar moet je nu eens zien. Monster bedragen in de kunsthandel, massa’s boeken en publicaties, een gigantische hoop van gogh-gadgets, – apps, replica’s, zelfs een apart museum, met rijen voor de kassa, een bijna -heilig verklaring. Wij hebben van hem een kunstenaar gemaakt. Met succes. Van Gogh is geen kunstenaar maar een merk.
En dat is ook een hele kunst.
Laurens Boersma 